Το δημοτικό μας τραγούδι (Γράφει ο Γιάννης Πρεβενιός)

Ποιητικό είδος που δημιουργεί ο λαός κατά περιόδους, όταν για κάποιο λόγο απουσιάζει από τη ζωή του η προσωπική ποίηση. Έτσι π.χ. εμφανίζεται σε πρωτόγονους λαούς, με τη μορφή θρησκευτικών ή μαγικών ύμνων, ή σε περιόδους δουλείας, όπως συνέβηκε με την τουρκοκρατία στην Ελλάδα, οπότε η χώρα απογυμνώθηκε από τους λογίους της και ο απαίδευτος λαός μας κινημένος από μια δυνατή εσωτερική παρόρμηση τραγούδησε μόνος του τα συναισθήματα και τις εκδηλώσεις της ζωής του. Από τα τραγούδια άλλα ήταν "καθιστικά" και άλλα συνδέονται με το χορό.

Η πρώτη δημιουργία τους κάθε άλλο παρά ομαδική ήταν. Ένας άνθρωπος του λαού, προικισμένος με ποιητικό ταλέντο, σύνθετε κάποιο τραγούδι. Αυτό περνούσε από στόμα σε στόμα, γνώριζε διάφορες μεταβολές, μέχρις ότου καταλήξει σε μια μορφή αποδεκτή απ* όλους. Από το στάδιο αυτό των μεταβολών μας σώθηκαν οι λεγόμενες "παραλογές", δηλ. οι σταδιακές ή τοπικές μεταμορφώσεις του αρχικού τραγουδιού.

Α) ΔΙΑΙΡΕΣΗ. Τα δημοτικά τραγούδια μας συνήθως κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες: της ιδιωτικής

ζωής, ιστορικά και παραλογές,

1) Της ιδιωτικής ζωής. Ο κύκλος αυτός έχει ποικίλα τραγούδια, που αναφέρονται όλα στην ανθρώπινη ζωή, στα διάφορα στάδια της, σε διάφορες μορφές της κτλ.

Η μεγάλη τους ποικιλία απαιτεί μια υποδιαίρεση, όπως η ακόλουθη:

α) Της αγάπης. Είναι τραγούδια με περιεχόμενο ερωτικό, σεμνά και συγκρατημένα στην έκφραση.

β) Τα νυφιάτικα. που αναφέρονται και τραγουδιούνται σε όλα τα γαμήλια έθιμα.

γ) Τα νανουρίσματα, όπου εκδηλώνονται οι πόθοι και οι ελπίδες της μάνας για το παιδί της.

Η ελπίδα για το κοινωνικό ανέβασμα του παιδιού εκφράζεται απλά και συνδέεται με τη βελτίωση
της οικονομικής του θέσης. Τα μακρινά τα ξένα, και ιδίως η Πόλη και η Βενετία, υλοποιούν στα τραγούδια αυτά τις μητρικές επιθυμίες.
     Κοιμήσου και παράγγειλα στην Πόλη τα χρυσά σου,

                             στη Βενετία τα ρούχα σου και τα διαμαντικό σου.

δ) Τα παιδικά αναφέρονται σε διάφορα παιχνίδια των παιδιών.

ε) Τα κάλαντα. Σχετίζονται με τις μεγάλες χριστιανικές γιορτές και τραγουδιούνται συνήθως από ομάδες παιδιών, που γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και μαζεύουν φιλοδωρήματα. Περιέχουν ευχές προς το νοικοκύρη του σπιτιού και τα άλλα μέλη της οικογένειας.

Έτσι σε ένα πρωτοχρονιάτικο μεταξύ άλλων ακούγονται οι στίχοι:

                                   Εσένα πρέπει, αφέντη μου, στα πεύκα να κοιμάσαι,

                             βελούδα να σκεπάζεσαι κι αφέντης να λογάσαι.

                            κυρά μου, όντας στολιστείς, να πας στην εκκλησιά σου,

                             χρυσά λουλούδια πέφτουνε απ' την περπατησιά σου.

στ) Της ξενιτιάς. Αναφέρονται στις πίκρες και στους καημούς της ξενιτιάς.

ζ) Τα μοιρολόγια. Εκφράζουν τον αβάσταχτο πόνο για το χαμό του αγαπημένου προσώπου.

Γιατί για τον ελληνικό λαό, ο θάνατος είναι χωρισμός, μια ξενιτιά χωρίς γυρισμό:

Κόρη μου, σε κλαδώσανε, κάτω στην Αλησμόνη,

που στο 'μπα δίγουν τα κλειδιά, στο έβγα δεν τα δίγουν

και στο μπαινοξανάβγαρμα σφιχτά σε μανταλώνουν.

Και ο Άδης είναι ένας κόσμος χωρίς φώτα, αρώματα, ήχους, είναι ένας χώρος

όπου κινούνται οι νεκροί χωρίς χαρά και με αλησμόνητη μνήμη της ζωής:

Για πες μου τι του ζήλεψες αυτού του κάτω κόσμου;

ευτού βιολιά δεν παίζουνε, παιγνίδια δε βαρούνε,

ευτού συν δυο δεν κάθουνται, συντρείς δεν τραγουδούνε.

η) Τα ννωμικά. Είναι συνήθως δίστιχα και εκφράζουν γνώμες για θέματα που έχουν σχέση με την

ανθρώπινη ζωή. Μέσα σ' αυτά βρίσκουμε έμμετρα διατυπωμένη τη φιλοσοφία του ελληνικού λαού:

Δεν ηύρα φίλο μπιστικό μηδ' αδερφόν καλλιάν του

Σαν το σπαθάκι μα δελφό, σαν το πουγκί μου φίλο.

θ) εργατικά. Με το ρυθμό τους συντόνιζαν τις κινήσεις την ώρα της δουλειάς,

τη διευκόλυναν και την έκαναν λιγότερο μονότονη. Ι) Σατιρικά. Έχουν χαρακτήρα σκωπτικό. Σατιρίζουν πρόσωπα ή καταστάσεις.

Ιστορικά. Αυτά υποδιαιρούνται σε

α)Ακριτικά Τραγούδια που εξιστορούσαν τα κατορθώματα των Ακριτών στα σύνορα

του Βυζαντινού κράτους όπως του ξακουστού Διγενή Ακρίτα.          

β)Κλέφτικα Τραγούδια που εξιστορούσαν τους ηρωισμούς των εξεγερμένων Ελλήνων

(Κλεφτών και Αρματολών) αυτά έδιναν κουράγιο στον υπόδουλο λαό να συνεχίσει να μάχεται κατά των Τούρκων. Σε κείνο το πυκνό της σκλαβιάς σκοτάδι το Δημοτικό τραγούδι ήτανε η

μοναδική ψυχαγωγία του λαού η φιλολογία του, η καθημερινή του εφημερίδα.

3} Παραλογές. Είναι σύντομες αφηγήσεις, που έχουν γοργό επικό χαρακτήρα και ολοκληρωμένη συνήθως λύση. Μοιάζουν με τεχνική περίληψη παραμυθιού, συχνά δραματικού, που είναι βαλμένη σε στίχους. Αντιστοιχούν με τις μπαλάντες των δυτικών λαών. Το σπουδαιότερο από αυτά είναι το τραγούδι του "Νεκρού Αδερφού". Άλλα: Της Άρτας το γιοφύρι", "Η Φόνισσα μάνα", "Ο γυρισμός του ξενιτεμένου" κ.ά.

Β) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ. Το δημοτικό τραγούδι, ως γνήσια και ειλικρινής έκφραση της λαϊκής ψυχής,

απεικονίζει την αγάπη του Έλληνα προς τη φύση και τις ομορφιές της. Γι' αυτό έχει πλαστική χάρη

εννοιών και ανυπέρβλητο κάλλος μεταφορών. Άλλο χαρακτηριστικό είναι η μελαγχολία, που γεννιέται από

τη δουλεία και από τη συναίσθηση του ανθρώπου ότι η φύση είναι αιώνια, ενώ αυτός εφήμερος. Ως μέσα

εκφραστικά χρησιμοποιεί την ολοκληρωμένη προσωποποίηση του φυσικού κόσμου:

Ο Όλυμπος κι ο Κίσαβος, τα δύο βουνά μαλώνουν

το ποιο να ρίξει τη βροχή, το ποιο να ρίξει χιόνι.

Επίσης το σύμβολο και την αλληγορία. Έτσι π.χ. ρ κλέφτης συμβολίζεται με αετό:

Ένας αϊτός περήφανος, ένας αϊτός λεβέντης

από την περηφάνια του κι από τη λεβεντιά του

δεν πάει σε κατώμερα να καλοξεχειμάσει.

Έντονο είναι ακόμα μέσα στα τραγούδια αυτά το θρησκευτικό συναίσθημα, το βαθύ

αίσθημα της κοινωνικότητας και της φιλοξενίας, ο πόθος για κάθε είδους ελευθερία.

Γ) ΜΕΤΡΟ. Συνηθισμένο μέτρο είναι ο 15σύλλαβος πολιτικός στίχος, που αντιστοιχεί με τον ιαμβικό

τετράμετρο, τον οποίο προτίμησε η αρχαία κωμωδία και τον κατέστησε δημοτικό. Μερικές φορές όμως

 χρησιμοποιείται και το τροχαϊκό τετράμετρο, το οποίο δεν ήταν σπάνιο στο αρχαίο δράμα. Άλλοτε πάλι συναντάται το ιαμβικό τρίμετρο, που ήταν προσφιλές μέτρο στο διάλογο του αρχαίου δράματος. Δ)Εξετάζοντας τις φόρμες των Δημοτικών τραγουδιών μπορούμε να τα ταξινομήσουμε σε δυο κατηγορίες: α)Στα χορευτικά (Στεριανά και νησιώτικα) τα οποία χωρίζονται σε δύο υποκατηγορίες

στα πηδηχτά {το πιο επιβλητικό είναι το Τσάμικο) και στα συρτά.(Ο πιο ευλύγιστος και φιγουράτος χορός είναι ο Καλαματιανός.)

β)Καθιστά τραγούδια (κλέφτικα, ερωτικά) τα οποία συνήθως τα τραγουδούσαν καθήμενοι γύρω από ττραπέζι  όπου έτρωγαν, εδώ υπήρχε το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού και της εναλλαγής των προσώπων που τραγουδούσαν.

Φυσικά πρέπει να πούμε ότι τα Δημοτικά τραγούδια σε σχέση με την μελωδία έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Ελληνική μουσική και στην Βυζαντινή μουσική. Σ' εμάς έφτασαν από στόμα σε στόμα (γιατί τότε

 δεν υπήρχαν αποθηκευτικά μέσα κασετόφωνα, παρτιτούρες κ.α) πάνω από 700 βασικοί σκοποί χορευτικοί

ή καθιστοί.

Ε) Όργανα, οργανοπαίκτες και τραγουδιστές. Τα όργανα που χρησιμοποιούνται σήμερα για να παίξουμε Δημοτικά τραγούδια είναι το βιολί το κλαρίνο το λαούτο το τουμπελέκι η τσαμπούνα η Κρητική λύρα το ούτι κ.α.

Μεγάλοι του σύγχρονου Δημοτικού τραγουδιού σαν τραγουδιστές ή σαν οργανοπαίκτες ήταν οι: Γιώργος Παπασιδέρης, Νίκος Καρακώοτας, Βασίλης Σαλέας, Βασίλης Σούκας, Τάσος Χαλκιάς, Κώστας Μουντάκης, Μήτσος Αραπάκης κ.α.

Επίσης δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε την Δόμνα Σαμίου η οποία έχει οργώσει όλη την Ελλάδα και έχει καταγράψει πολλά Δημοτικά τραγούδια άγνωστα έως τώρα, τον Παναγιώτη Μυλωνά ο οποίος επί χρόνια επιμελείται και παρουσιάζει τηλεοπτικές εκπομπές με θέμα το Δημοτικό τραγούδι, καθώς και τους επώνυμους τραγουδιστές Γιώργο Νταλάρα,Χάρις Αλεξίου, Γλυκερία, Γιάννη Πάριο, οι οποίοι τραγούδησαν διάφορα Δημοτικά τραγούδια κάνοντας τα γνωστά και στην

σημερινή νεολαία της πατρίδας μας.